De brug over de Regge raakte bij het bombardement op 14 januari 1945 zwaar beschadigd, maar werd door de Duitsers gerepareerd. Bij de Canadese opmars bliezen de terugtrekkende Duitsers de Nieuwebrug opnieuw op.
Aan de overkant de boerderij van de familie Eggengoor.© Collectie 't Lemels Arfgoed

14 januari 1945. Een winterse zondagmiddag aan de voet van de Lemelerberg, vandaag exact 76 jaar geleden. De tienjarige Mina Nijzink loopt met haar broer Teun op de brug over de Regge bij de buurtschap Nieuwebrug. Ze willen gaan spelen bij buurkinderen, als plotseling een vliegtuig opduikt en recht op hen afkomt. 
Mina zal het nooit vergeten. "Het vloog heel laag over ons heen en voor mijn gevoel werd het heel donker. Zo groot en zo dichtbij hadden we een vliegtuig nog nooit gezien. Verschrikkelijk wat een lawaai en vlak na ons trok hij weer op, met een enorm gebulder. Het maakte een grote boog linksom om vanaf 't Giethemer kerkbrugje opnieuw onze kant op te komen.’’

Schuilen in de kelder
Mina en haar broer rennen naar hun speelkameraadjes van de familie Steutel, die al een veilig heenkomen heeft gezocht in de kelder onder hun huis, op de hoek van de Lemelerweg en de Giethemer Hooiweg. Vanuit de kelder hoort Mina het bombardement op de brug. "Het waren enorme klappen toen de bommen vielen en ik weet nog dat we 'druppeltjes’ kregen voor de schrik. Wat het was weet ik niet, maar het was erg vies.’’

Op een luchtfoto die op 22 januari 1945 is gemaakt van de buurtschap Nieuwebrug zijn vier gemarkeerde bomkraters te zien. De brug is al hersteld. Onderaan de foto zijn de boerderijen annex café van de familie Eggengoor te zien en aannemersbedrijf Aan het Rot, dat ook getroffen werd. © Collectie 't Lemels Arfgoed.

De brug wordt zwaar beschadigd, evenals twee boerderijen in de buurt. Willem Eggengoor, de 73-jarige uitbater van café de Nieuwe Brug, kijkt op straat toe. "Zo mut et goan, um een eind an de oorlog te krieg'n"', waren zijn laatste woorden. Want even later wordt hij dodelijk getroffen door een kogel. Mina Paarhuis-Nijzink, die nu in Ommen woont, kan het allemaal navertellen.

Operatie Big Ben
De aanval op de Nieuwebrug staat niet op zichzelf, blijkt naderhand. Diezelfde dag worden met Typhoon jachtbommenwerpers luchtaanvallen uitgevoerd op het spoor bij Ommen, het station, de brug over de Regge bij Nieuwebrug, en Kamp Erika. Ze maken deel uit van de operatie Big Ben, waarbij van oktober 1944 tot april 1945 mobiele lanceerinstallaties van de Duitse V2-raketten en aanvoerroutes van onderdelen en brandstof worden bestookt.

Een vliegtuig van het type Hawker Typhoon stortte op 26 september 1944 neer bij Eefde. Het stoffelijk overschot van de piloot zat nog in het vliegtuigwrak en is november 2019 geborgen. © Gemeente Lochem

"De geallieerden hebben op dat moment Kamp Erika op de Besthmenerberg bij Ommen niet in beeld als een berucht strafkamp, maar zien het als plek waar de V2's in elkaar worden gezet’’, legt Gerrit Grefelman uit, een van de redacteuren van het boek. Drie gevangenen worden bij de beschietingen gedood, veertien raken gewond. De spoorwegovergang naar het kamp krijgt een voltreffer, waarbij een bomtrechter ontstaat, meldt commandant Pieter Postma van de Luchtbeschermingsdienst Ommen in zijn proces-verbaal.

Drama bij brug Hankate
Ook bij Hankate slaan op die dramatische veertiende januari jachtbommenwerpers toe. Bij de brug over het Overijssels Kanaal liggen twee vrachtschepen klaar, om de volgende dag te worden volgeladen met boomstammen die gebruikt worden voor het stutten van Duitse mijnen. Beide schippersfamilies moeten die verplicht vervoeren voor de Duitsers. Terwijl drie kinderen van de schippersfamilie Van der Laan zich vermaken op het ijs op een nabijgelegen kolk, nemen jagers hun schip onder vuur. Hun vader en moeder en jongste zus Leentje (2) komen om, evenals twee omwonenden van de brug.

Canadese bevrijders lopen over de verwoeste brug bij Hankate. Op de achtergrond ligt een schip in het Overijssels Kanaal, of dat van de zwaar getroffen familie Van der Laan is is niet bekend. © Collectie 't Lemels Arfgoed

Sperrgebiet Archem
Het eigenlijke V2-assemblageterrein op landgoed Archem bij Lemele wordt nooit ontdekt en blijft buiten schot. Een groot deel van Archem is van 14 november 1944 tot 12 februari 1945 uitgeroepen tot ‘Sperrgebiet’, waar geen pottenkijkers welkom zijn. Zes families moeten in enkele dagen tijd uit hun boerderij of huis om plek vrij te maken voor Duitse soldaten die meewerken aan het bouwen en transporteren van de raketten, en de bewaking van het terrein. Ook freule Van der Wyck, zij moet Huis Archem verlaten maar krijgt onderdak op landgoed Beerze bij haar zus die is getrouwd met baron Bentinck.

                    © Haags Gemeentearchief

 V2-raketten monteren

In het zogeheten 'Slingerbos’ op Archem worden de V2's opgebouwd met onderdelen die - onder meer - via station Ommen worden aangevoerd. De Duitsers hebben het zicht vanuit geallieerde vliegtuigen op die plek gedwarsboomd door boomtoppen aan elkaar vast te knopen, waardoor een aaneengesloten bladerdek ontstaat. De afgemonteerde raketten worden 's nachts op gecamoufleerde opleggers naar de Eelerberg bij Hellendoorn vervoerd waar ze worden gelanceerd vanaf mobiele installaties.
der Wyck, zij moet Huis Archem verlaten maar krijgt onderdak op landgoed Beerze bij haar zus die is getrouwd met baron Bentinck.

Inwoners van Lemele verwelkomen de Canadese bevrijders op 10 april 1945. Deze foto, met twee kinderen met oranje vlagjes, is gemaakt aan de Dooweg, op de hoek bij het huidige Zaal Dijk. © Collectie 't Lemels Arfgoed

Beknopt boek groeit dankzij corona uit tot dikke pil
't Lemels Arfgoed wilde in mei 2020 een vierde speciale uitgave presenteren over de Tweede Wereldoorlog. Eerder gebeurde dat in de kroonjaren 2005, 2010 en 2015. De achtkoppige redactie bestaande uit Janneke Gerrits, Jan Bloten, Jan Willem Brinkhuis, Henk Horsman, Seine Seigers, Adri Pouw, Hendrik van Luinen en Gerrit Grefelman interviewde ooggetuigen die in de jaren 1940-1945 nog kind waren. Hoe hebben zij, de tachtigplussers van nu, de gebeurtenissen ervaren? Dat bleek te variëren van 'best wel spannend’ tot ‘zeer heftige traumatische ervaringen’.
"Door de coronaperikelen moest niet alleen de viering van de Bevrijdingsdag in Lemele, 10 april 1945, worden uitgesteld’’, vertelt stichtingsvoorzitter Adri Pouw. "Ook de presentatie van het boek kon niet doorgaan. Daardoor kregen we meer tijd, waarin steeds meer verhalen naar boven kwamen maar ook allerlei extra foto's en documenten.’’ Ook werden verhalen uit de nabije omgeving toegevoegd via omringende historische verenigingen, en fragmenten uit dagboeken van de bij Hessum neergestorte co-piloot Leslie Sellers en van de Canadese bevrijders van de Manitoba Dragoons en The Black Watch. "Dat leest soms als een spannend jongensboek’’, zeggen de eindredacteuren Hendrik van Luinen en Gerrit Grefelman. Mede door de aantrekkelijke opmaak en tekeningen van de hedendaagse jeugd, groeide het geplande boekje van circa 100 pagina's uit tot maar liefst 230. Dat is in december aangeboden aan de ruim 400 donateurs van 't Lemels Arfgoed.

Bron: de Stentor, Web14 jan. 2021
Benny Koerhuis 14-01-21, 06:00

Interview Vechtdal TV
In februari 2021 zijn Gerrit Grefelman en Hendrik van Luinen als eindredacteuren van de 4e oorlogsspecial door Vechtdal TV geïnterviewd over de samenstelling van de 4e uitgave.
van 'Lemele, Archem en Dalmsholte in oorlogstijd'

Dit interview is te zien op: https://www.youtube.com/watch?v=CJBnssVRJgM